مقدمه:

ژن‌های سرکوبگر تومور (Tumor Suppressor Genes) یکی از مهم‌ترین ابزارهای بدن برای جلوگیری از شکل‌گیری و گسترش سرطان هستند. این ژن‌ها با کنترل چرخه سلولی، ترمیم آسیب‌های DNA و حتی برنامه‌ریزی برای مرگ سلولی (آپوپتوز)، جلوی رشد بی‌رویه سلول‌ها را می‌گیرند. در ادامه با چند ژن کلیدی سرکوبگر تومور، جایگاه آن‌ها روی ژنوم و نقششان آشنا می‌شویم.

1. ژن TP53

جایگاه در ژنوم انسانی: کروموزوم 17q13.1

این ژن به “نگهبان ژنوم” معروف است، چون وقتی DNA آسیب می‌بیند، پروتئینی به نام P53 تولید می‌کند که جلوی تقسیم سلولی را می‌گیرد. اگر آسیب DNA قابل‌تعمیر باشد، این ژن به ترمیم کمک می‌کند؛ در غیر این صورت مکانیسم مرگ سلولی (آپوپتوز) را فعال می‌کند تا از گسترش سلول‌های معیوب جلوگیری کند.
به همین علت در بیش از نیمی از سرطان‌ها جهش در ژن TP53دیده می‌شود. این جهش باعث می‌شود سلول‌های آسیب‌دیده به تقسیم ادامه دهند و تومور شکل بگیرد.

2. ژن RB1

جایگاه در ژنوم انسانی: کروموزوم 13q14.2

این ژن پروتئین رتینوبلاستوما (Rb) را تولید می‌کند که به‌طور مستقیم چرخه سلولی را کنترل می‌کند. اگر سلولی بخواهد خارج از کنترل تقسیم شود، پروتئین Rb وارد عمل می‌شود و جلوی آن را می‌گیرد.
جهش در RB1 می‌تواند باعث سرطان رتینوبلاستوما در کودکان شود. همچنین در برخی سرطان‌های دیگر مانند سرطان سینه و ریه هم این جهش دیده می‌شود.

3. ژن BRCA1

جایگاه در ژنوم انسانی: کروموزوم 17q21.31

این ژن یکی از اصلی‌ترین نقش‌ها را در ترمیم شکست‌های دو رشته‌ای DNA دارد. ژن BRCA1 کمک می‌کند که این آسیب‌ها پیش از تبدیل شدن به جهش‌های خطرناک، ترمیم شوند.
جهش در BRCA1 خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. به همین دلیل، این ژن یکی از مهم‌ترین نشانگرهای ژنتیکی در آزمایشات پیشگیری از سرطان است.

4. ژن BRCA2

جایگاه در ژنوم انسانی: کروموزوم 13q13.1

این ژن عملکردی شبیه به BRCA1 دارد و به حفظ پایداری ژنومی کمک می‌کند.جهش در BRCA2 هم با افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های پستان، تخمدان، و حتی پروستات همراه است.

5. ژن APC

جایگاه در ژنوم انسانی: کروموزوم 5q22.2

این ژن در مسیر سیگنال‌دهی Wnt(مسیر مولکولی که رشد و تمایز سلولی را تنظیم میکند) نقش دارد و جلوی رشد غیرطبیعی سلول‌ها را می‌گیرد.جهش در APC اغلب باعث ایجاد سرطان کولورکتال می‌شود و در مراحل اولیه معمولاً به شکل پولیپ‌های روده‌ای ظاهر می‌شود.

جمع‌بندی

ژن‌های سرکوبگر تومور، مثل TP53، RB1 و BRCA1، نقش حیاتی در جلوگیری از سرطان دارند. با این حال، جهش در این ژن‌ها می‌تواند سد دفاعی بدن را بشکند و زمینه‌ساز ایجاد تومورها شود. انجام آزمایش‌های ژنتیکی به‌ویژه برای کسانی که سابقه خانوادگی سرطان دارند، می‌تواند گامی مؤثر در پیشگیری از سرطان باشد.

منابع

1. Weinberg, R. A. (2013). The Biology of Cancer. Garland Science.

2.Knudson, A. G. (2001). Two genetic hits (more or less) to cancer. Nature Reviews Cancer, 1(2), 157-162.

3. Vogelstein, B., & Kinzler, K. W. (2004). Cancer genes and the pathways they control. Nature Medicine, 10(8), 789-799.

4. Levine, A. J. (1997). p53, the cellular gatekeeper for growth and division. Cell, 88(3), 323-331.

5. Sherr, C. J. (2004). Principles of tumor suppression. Cell, 116(2), 235-246.

6. Stratton, M. R., Campbell, P. J., & Futreal, P. A. (2009). The cancer genome. Nature, 458(7239), 719-724.

7. Wiman, K. G. (2007). Strategies for therapeutic targeting of the p53 pathway in cancer. Cell Death and Differentiation, 14(5), 700-708.